اصطلاحات بورس – بخش اول
بازار سرمایه و بورس، به عنوان یکی از مهمترین بخش های اقتصادی جهان، دارای اصطلاحات و واژگان خاص خود است. در این مقاله، به بررسی و توضیح اصطلاحات کلیدی و مهم در حوزه بورس و بازار سرمایه پرداخته می‌شود. این مقاله تنها یک راهنمای کامل در مورد اصطلاحات بورس و بازار سرمایه نیست، بلکه به عنوان یک شروع از مفاهیم پایه، می‌تواند به علاقه‌مندان، سرمایه‌گذاران و دانشجویان علاقه‌مند به حوزه بورس و بازار سرمایه کمک کند. با مطالعه این مقاله، خوانندگان قادر خواهند بود تا اصطلاحات کلیدی را درک و با نحوه عملکرد بازار سرمایه آشنا شوند.
بازار و انواع آن
بازار، مکانی که در آن دو یا چند طرف، کالاها، خدمات و اطلاعات را مبادله می کنند. به طور کلی، در بازار، دو یا چند طرف در خرید و فروش دخالت دارند. دو طرف درگیر در یک معامله، فروشنده و خریدار نامیده می شوند. فروشنده در ازای دریافت پول، کالا و خدمات را به خریدار می فروشد. برای رقابتی شـدن بـازار، باید بیش از یک خریدار و فروشنده وجود داشته باشد. در یک دسته بندی کلی، بازارها به طور معمول به دو بخش بازار کالا و خدمات و بازار مالی تقسیم می شوند.
بازار کالا و خدمات، در واقع نخستین بازاری که انسان ها برای رفع نیازهای خود ابداع کردند. انسان ها آموختنـد محل منسجم و مشخصی را برای مبادله کالاهای خود ایجاد کنند. یک سلسله مقررات و قوانین خـاص بـازار را تنظیم و از رویه ها و هنجارهای به وجود آمده توسط افراد موجود در آن پیروی کنند. در این نوع بازار، ابتدا مبادله پایاپای مستقیم شکل گرفت. به این صورت که افراد، کالاها و خدمات گوناگون را با یکدیگر مبادله می کردند. سپس دوره پولی کالایی مشخص نمودند که یک نوع خاص از کالا به عنوان مبنای ارزش گذاری شد و به کمک آن، مبادلات تهاتری یا پایاپای غیرمستقیم شکل گرفت. این کالای خاص، در جوامع مختلف متفاوت بودند. مانند پوست حیوانات، نمک، غلات و در مراحل پیشرفته تر، نقره و طلا. سپس از واحد پولی پذیرفته شده برای آسـانی معاملات استفاده کردند و پس از آن دوره پول اعتباری آغاز شد .
بازار مالی، بازاری که در آن نوع خاصی از دارایی های مالی دادوستد می شود. دارایی مالی، دارایی که ارزش آن متکی به خود نبوده و نیازمند تضمین و اعتبار شخص دیگری است. و بدون اعتبار بخشی از شخص دیگر، این دارایی ارزشمند نخواهد بود. مانند سهام اوراق مشارکت یا حتی چک و پول. هر چند وجود بازار مالی شرط ضروری برای ایجاد و مبادله دارایی مالی نیست، در بیشتر اقتصادها ایجاد و مبادله دارایی های مالی در نوعی بازار مالی انجام می گیرد.
بازار مالی سه کارکرد اقتصادی بر عهده دارد:
قیمت یابی: قیمت دارایی مبادله شده را روابط متقابل خریدار و فروشنده در بازار مالی تعیین می کند. به عبارت دیگر، این روابط بازده مورد انتظار دارایی مالی را تعیین می کند. همچنان که انگیزه بنگاه برای به دست آوردن وجـوه بـه بازده مورد انتظاری بستگی دارد که سرمایه گذار طلب می کند. این ویژگی بازار مالی نیز نشان می دهد که در هر اقتصاد، وجوه چگونه میان دارایی های مالی مختلف تقسیم شود. این فرآیند را قیمت یابی می نامند.
ایجاد نقدینگی: بازارهای مالی، مکانیسمی را برای سرمایه گذار فراهم می کنند تا او در هر زمان دلخواه، بتواند دارایی مالی اش را بفروشد. این ویژگی بازار را در اصطلاح ” ایجاد نقدینگی ” می نامند. این ویژگی برای سرمایه گذاران جـذاب است، به ویژه آن زمان که شرایط سرمایه گذار او را وادار یا تشویق به فروش می کند. در صورت نبود نقدینگی دارنده اوراق بهادار، ناچار آن را تا زمان سررسید یا حتی تا زمان انحلال شرکت نزد خود نگه دارد. همه بازارهای مالی به نوعی نقدینگی فراهم می کنند، اما آنچه سبب تفاوت بازارها می شود، میزان نقدینگی آنها است.
کاهش هزینه معاملات: بازارهای مالی موجب کاهش هزینه معاملات می شوند. معاملات دو نوع هزینه دارند: هزینه ی جست و جـو و هزینه ی اطلاعات
هزینه ی جستجو، بیانگر هزینه های آشکار مثل هزینه درج آگهی، خرید یا فروش است. و نیز هزینه های پنهان مثل زمان صرف شده برای یافتن طرف معامله را در بر می گیرند. وجود بازار مالی سازمان یافته، هزینه های جست وجو را پایین می آورد. هزینه های اطلاعات، هزینه های مربوط به برآورد ویژگی های سرمایه گذاری یک دارایی مالی است. یعنی مقدار و احتمال وقوع جریان نقدینگی که از یک دارایی مالی انتظار می رود. بازارهای مالی بر پایه معیارهای متفاوتی طبقه بندی می شوند کـه بـر ایـن اسـاس ، سـه طـبـقـه بنـدی بـرای بازارهای مالی در اقتصاد وجود دارد:
- طبقه بندی بر اساس نوع دارایی
- طبقه بندی بر اساس مرحله عرضه اوراق بهادار
- طبقه بندی بر اساس سررسید تعهدات مالی
بازارهای مالی بر اساس نوع دارایی
- بازار سهام: در بازار سهام، سهام شرکت های معامله می شود که در بورس پذیرفته شده اند.
- بازار اوراق بدهی: بازار اوراق بدهی، بازاری که در آن ابزارهایی با درآمد ثابت (اوراق قرضـه) دادوستد می شوند.
بازار ابزارهای مشتقه: بازار ابزارهای مشتقه، بازاری برای معاملات ابزارهایی مبتنی بر دارایی های مالی یا فیزیکی که از آن جمله می توان به اختیار معامله و قرارداد آتی اشاره کرد.
بازارهای مالی بر اساس مرحله عرضه اوراق بهادار
- بازار اولیه (دست اول): شرکت ها، موسسات و بنگاه های اقتصادی، بـرای تامین منابع مالی موردنیاز خود، به مبالغ هنگفتی نیاز دارند که اغلب این منابع را در مقابل واگذاری اوراق بهادار خود به دست می آورند. بازار اولیه یا دست اول، بازاری که واگذاری اوراق بهادار و تامین اعتبار برای اولین بار در ایـن بـازار انجـام می گیرد. به عبارت دیگر، در بازار دست اول، اوراق بهادار برای نخستین بار منتشر می شوند. بر این اساس، فروشنده اوراق بهادار در واقع همان ناشر اوراق بهادار است.
- بازار ثانویه (دست دوم): پس از عرضه اوراق بهادار در بازار اولیه و برای آن که این اوراق بتواننـد مـورد دادوستد قرار گیرند، به بازار دیگری نیاز است که به آن بازار ثانویه یا دست دوم گفته می شود. وجود بازار دست دوم، فقط به این دلیل که قابلیت نقدشوندگی اوراق بهادار منتشر شده در بازار دست اول را افزایش دهد؛ همچنین، شرایطی فراهم می آورد که سرمایه گذاران و سرمایه پذیران، در صورت لزوم ، به آسانی بتوانند تصمیمات سرمایه گذاری خود را تغییر داده و به فروش اوراق بهادار خریداری شده یا خرید اوراق بهادار دیگر اقدام کننـد. دادوستد در بازار دست دوم به دفعات نامحدود انجام می شود بنابراین با جابه جا شدن مالکیت ابزارهـای مـالی قابل دادوستد در آن بازار، قدرت نقدشوندگی زیادی ایجاد می شود.
بازارهای مالی بر اساس سررسید تعهدات مالی
- بازار پول: بازاری برای دادوستد پول و دیگر دارایی های مالی جانشین نزدیک پول است که سررسید کمتر از یک سال دارند. همچنین می توان از بازار پول به عنوان بازار ابزارهای مالی کوتاه مدت با ویژگی اندک بودن ریسک عدم پرداخت و ریسک نقدشوندگی و ارزش اسمی بالا نام برد. تمرکز فعالیـت ایـن بازار در استفاده از ابزارهایی است که به اشخاص و بنگاه های تجاری ایـن امکان را می دهند که به سرعت نقدینگی خود را به میزان مطلوب درآورند. مقام ناظر این بازار در ایران ، بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران است.
بیشتر بخوانید: انواع بازار بورس
- بازار سرمایه: بر پایه طبقه بندی بازار مالی با نگرش به سررسید دارایـی هـا، بـازار سرمایه بـه بـازار دادوستد ابزارهای مالی با سررسید بیش از یک سال و دارایی های بدون سررسید (مانند سهام) گفته می شـود. این بخش از بازار مالی، نقش مهمتری در گردآوری منابع پس اندازی و تامین نیازهای سرمایه گذاری واحدهای تولیدی دارد. بازار سرمایه نسبت به بازار پول بسیار گسترده تر و تنوع ابزاری بیشتری دارد. مقام ناظر این بازار در ایران، سازمان بورس و اوراق بهادار است.
- بازار بیمه: بازار بیمه با هدف تقسیم کردن خسارت های سنگین بین تعداد زیادی از مردم شکل گرفته و مقام ناظر این بازار، بیمه مرکزی جمهوری اسلامی ایران است .
عرضه و تقاضا
اصطلاحات بورس، مباحث زیادی را در بر می گیرد که از مهم ترین آنها، عرضه و تقاضا و تاثیری است که هر یک از آنها بر شکل گیری صف های خرید و فروش و افزایش و کاهش قیمت ها می گذارند. با نمودارهای تحلیل تکنیکال به راحتی می توان رفتار و عکس العمل افراد برای عرضه محصول و تقاضای آن را مشاهده کرد. بررسی و تحلیل صحیح این نمودارها می توانند راهنمای جامعی برای تصمیم گیری درست در لحظات پایانی بازار سرمایه و پیش بینی قیمت سهم در آینده به شمار روند.
تقاضا، به مقدار محصول یا خدمتی که برای خریداران مطلوب باشد. در واقع، مقدار تقاضا مقداری از محصول یا خدمت که مردم مايـل بـه خـریـدن آن با قیمتی مشخص هس تند.
عرضه، به مقدار محصول یا خدمتی که تولید کننده مایل آن را با قیمت مشخص تامین کند. عرضه، در واقع مقدار آورده ی بازار را نشان می دهد.
معادل انگلیسی عرضه: supply و معادل انگلیسی تقاضا: Demand
رابطه ی بین عرضه و تقاضا ریشه در نیروهای پشت پرده ی تخصیص منابع دارد. در تئوری های اقتصاد بازار تئوری عرضه و تقاضا بر تخصیص منابع به کاراترین شکل ممکن تاکید می کند.
قانون عرضه و تقاضا، در صورت برابر بودن عوامل دیگر، نشان می دهد که هر چه قیمت یک کالا افزایش یابد متقاضی آن کالا کاهش پیدا می کند. مقدار کالایی که خریداران با قیمتی بالاتر می خرند کمتر است، زیرا با بالا رفتن قیمت یک کالا، هزینه ی فرصت خرید آن کالا نیز بالا می رود. در نتیجه، مردم به طور طبیعی آن محصول را خریداری نمی کنند. به عبارت دیگر، افراد به طور طبیعی محصولی را خریداری نمی کنند که مجبورشان می کند از مصرف محصولات دیگری که ارزش بیشتری دارد صرف نظر کنند.
چگونه عرضه و تقاضا باعث ایجاد یک قیمت تعادلی می شوند؟
قیمت تعادلی، قیمتی که در آن تولید کننده می تواند همه محصولاتی را بفروشد که قصد فروش آن ها را دارد. و خریدار می تواند همه محصولاتی را بخرد که آن ها را می خواهد. برای درک چگونگی کارکرد عرضه و تقاضا برای موازنه قیمت، تصور کنید کسب و کاری محصولی جدید را ارائه کرده است. قیمت بالاتری برای محصول در نظر گرفته می شود؛ ولی خریداران کمی آن را خریداری می کنند. آن کسب و کار پیش بینی کرده که تعداد بیشتری از محصول را خواهد فروخت؛ ولی به دلیل کمبود علاقه خریداران، انبارهایش پر از محصول شده است. آن کسب و کار، به علت عرضه زیاد، قیمت محصول را پایین می آورد. تقاضا بالا می رود؛ ولی با کاهش تدریجی عرضه، کسب و کار قیمت را افزایش می دهد تا زمانی که یک قیمت خوب و تعادلی برای تنظیم میزان عرضه محصول و تقاضای مشتری بیابد.
علم رفتارشناسی و روانشناسی بازار سرمایه، عکس العمل افراد در برابر میزان عرضه و تقاضـا محصولات را بـه طور کامل بررسی می کند. این بررسی ها نشان می دهند که رفتار و شخصیت افراد بیشتر از تحلیل بنیادی تحلیل تکنیکال و … بر معاملات افراد تاثیر می گذارد. از نظر روانشناسی بازار سرمایه، اگر عرضه یک محصـول در مقابل تقاضا برای آن محدود باشد، کسانی که به آن نیاز دارند، برای تصاحب محصـول رقابت می کنند و رقابت به گونه ای است که حاضر می شوند مقدار بیشتری از پول و سرمایه خـود را بابت خرید آن محصول بپردازند تا با جلب نظر عرضه کنندگان از رقبای خود پیشی بگیرند.
در حالتی دیگر، اگر عرضه در برابر تقاضا برای محصولی زیاد باشد، ترسی از کمبود آن محصول در میان معامله گران حس نخواهد شد و افراد به جای خرید آن محصول پول خود را صرف خرید محصولات دیگر می کنند یا حداقل برای کاهش احتمالی آن محصول در آینده صبر خواهند کرد. به زبان روانشناسی، قانون عرضه و تقاضا معادل ترس و طمع در آدمیزاد است.
سرمایه گذاری
یکی دیگر از اصطلاحات بورس که با آن زیاد سر و کار خواهید داشت، سرمایه است. به تمام منابع مالی و پولی و منابع قابل تبدیل به پول، سرمایه می گویند. جوامع و شرکت هایی که به طور معمول سرمایه بیشتری دارند، نسبت به رقبای خود که سرمایه کمتری دارند، عملکرد و فعالیت بهتـری دارند. در عصر حاضر، نیروهای انسانی نیز قسمتی از سرمایه محسوب می شوند. سرمایه می تواند نقدی و غیرنقدی باشد. سرمایه نقدی، همان پول نقد و سرمایه غیرنقدی شامل انواع دارایی هایی که افراد در اختیار دارند.
سرمایه با پول متفاوت است.
پول، فقط نقدینگی که همیشه در دسترس و قابل تبادل سریع است. اما سرمایه دارای مدت زمان و طـول عمـر زیادتری بوده و برای ایجـاد ثروت در سرمایه گذاری، از آن استفاده می شود. به عنوان مثال؛ برندها، نرم افزارها و … که به کمک آنها می توان ثروت ایجاد کرد که به نوعی سرمایه محسوب می شوند.
وارن بافت، سرمایه گذاری را این گونه تعریف می کند: «فرایند برنامه ریزی برای پول تا در آینده پول بیشتری نصیب شما بشود»
هدف از سرمایه گذاری این است که پول اتان را در یک یا چند جا انباشته تا برایتان کار کند، به این امید که پول تان در طول زمان رشـد خواهد کرد.
در علم اقتصاد سرمایه گذاری یعنی خرید کالایی که در حال حاضر مصرف نمی شود اما در آینده فرد به آن نیاز پیدا می کند و آن کالا برای او سودآور خواهد بود. در علم مالی سرمایه گذاری به این معنی که فرد یک دارایی مالی نظیر سهام را می خرد و پیش بینی می کند که آن دارایی مالی در آینده سودآور خواهد بود و قیمتش افزایش خواهد یافت. بنابراین با فروش آن به قیمت بالاتر سود خوبی به دست خواهد آورد. به تعبیری ، سرمایه گذاری را می توان به عنوان ایجاد منابع مالی جدید در نظر گرفت.
سرمایه گذاری به دو گروه زیر دسته بندی می شود:
- سرمایه گذاری مالکیتی که پرسودترین و پرخطرترین نوع سرمایه گذاری است.
- سرمایه گذاری اعتباردهی و معادل نقدی
سرمایه گذاری مالکیتی در بخش های مختلف انجام می شود: سرمایه گذاری ثابت، سرمایه گذاری در بورس، سرمایه گذاری در سهام، سرمایه گذاری خارجی، سرمایه گذاری در کسب و کار، سرمایه گذاری در املاک، سرمایه گذاری در خرید کالاهای گران قیمت.
در نوع سرمایه گذاری اعتباردهی، از سرمایه گذاری های مشابه بانک استفاده می شود. این سرمایه گذاری، سود کمی دارد؛ زیرا با ریسک کمتری همراه و نسبت به سرمایه گذاری مالکیت کم ریسک تر است.
ریسک در بازار بورس
ریسک بازار، به احتمال اثرگذاری عوامل مختلف بر عملکرد بازار، که منجر به سود و ضرر مشارکت کنندگان در بازار می شود. ریسک بازار که به آن ریسک سیستماتیک می گویند، ریسکی که در آن، به طور مثال یک بحران باعث افت شاخص در بازار می شود. سایر منابع ریسک بازار شامل رکودها، آشوب های سیاسی، تغییرات در نرخ های بهره، حملات تروریستی و جنگ هستند.
ارزش سهام یک شرکت به عملکرد آن شرکت بستگی دارد؛ چنانچه عملکرد خوبی داشته باشد، ارزش سهام آن افزایش می یابد و در غیر این صورت، ارزش سهام کم می شود. البته، مسائل زیادی در ارزش سهام شرکت ها تاثیر می گذارند. در مجموع، باید بدانیم که هیچ تضمینی برای افزایش قیمت سهام یک شرکت وجود ندارد. بنابراین، یک سرمایه گذار باید پیش از سرمایه گذاری با این موضـوع آشـنا باشـد و بداند ارزش سهام هـر شرکت ممکنه تحت تاثیر مسائلی افزایش یا کاهش یابد.
در چنین موقعیتی، سرمایه گذاری همراه با ریسک خواهد بود و هر چه احتمال افت قیمت سهام بیشتر بوده یا احتمـال عـدم موفقیت در آن زیاد باشـد، ریسک سرمایه گذاری در آن سهم نیز بیشتر است.
ریسک در یک تعریف بسیار ساده، احتمال محقق نشدن پیش بینی ها است. در واقع، ریسک همان احتمال به موفقیت نرسیدن است. یک سرمایه گذار برای سود بیشتر سرمایه گذاری می کند و هر چه سود بیشتری داشته باشد، موفقیت بیشتری هم کسب کرده است. حال، اگر احتمال موفقیت او زیاد باشد، پس ریسک زیادی متحمل نشده است. بنابراین، ریسک را می توان احتمال به موفقیت نرسیدن در نظر گرفت.
یک سرمایه گذار هنگام خرید سهام شرکت ها و سرمایه گذاری در بورس با ریسک هایی روبرو می شود که در حالت کلی به دو نوع زیر تقسیم می شوند:
- ریسک غیرسیستماتیک یا قابل اجتناب
- ریسک سیستماتیک یا غیر قابل اجتناب
ریسک غیر سیستماتیک یا قابل اجتناب همان طور که از اسم این ریسک مشخص است، با استفاده از برخی روش هـا مـی تـوان از این ریسک دوری کرد. ریسک های غیرسیستماتیک یا قابل اجتناب، اغلب به دلیل خصوصیات خاص شرکت ها ایجاد می شوند. این نوع از ریسک ها اغلب علت درونی دارند و منشا آن ها به داخل شرکت مربوط می شود. به طور مثال عملکرد ضعیف مدیر شرکت، عملکرد نادرست سهام داران شرکت، رقابت ضعیف در مقابل رقبا، قـدیمی شـدن محصولات شرکت، کم شدن مشتریان و کم فروش شدن محصولات آن، اعتصاب کارکنان یک شرکت و … از دلایلی هستند که ریسک غیرسیستماتیک را ایجاد می کنند و برقیمت سهام یک شرکت تاثیر می گذارند.
با این حال، تمام این موارد با به کارگیری برخی روش ها به حداقل ممکن می رسند و قابل اجتناب هستند. به کمک انجام روش هایی در سرمایه گذاری می توان این نوع از ریسک را به حداقل ممکـن رسـاند. سبد، یکی از این روش های کارآمد تئوری است که متخصصان بازار سرمایه گذاری توصیه می کنند به جای آن که سرمایه گذار سرمایه اش را روی یک یا چند سهم از شرکت های محدود بگذارد، سهام شرکت های متنوع از صنایع مختلف را خریداری و حتی بهتر که در سبد سرمایه گذاری خـود اوراق بهادار بدون ریسک هـم داشته باشد.
ریسک سیستماتیک یا غیرقابل اجتناب دسته دیگری از ریسک ها که کنترل آن ها از دست سرمایه گذاران خارج است و از آنها قادر به اجتناب نیستند. مواردی مثل تغییر نرخ تورم، سیاست های کلان اقتصادی، شرایط سیاسی و … از مواردی هستند که ریسک سیستماتیک را ایجاد می کنند و روی تمام شرکت ها تاثیر می گذارند. بنابراین، شرکت و سرمایه گذاران از هیچ روشی نمی توانند آنها را کنترل و باعث کاهش آنها شوند. به عنوان مثال، تغییر در سیاست های کلان اقتصادی یا تغییر نرخ ارز یا نرخ تورم می تواننـد بـه طور مستقیم روی وضعیت درآمد، هزینه و میزان سودآوری شرکت ها تاثیر بگذارند و ارزش سهام آنها را تغییر دهند.
انواع شرکت
در قانون تجارت ایران، انواع شرکت ها را داریم که از جمله آنها می توان به شرکت های زیر اشاره کرد:
- سهامی عام
- سهامی خاص
- شرکت با مسئولیت محدود
- شرکت نسبی
- شرکت تضامنی
- شرکت های مختلط
- شرکت های تعاونی
شرکت سهامی عام: شرکتی بازرگانی (هرچند موضوع عملیات آن، امور بازرگانی نباشد) که سرمایه ی آن به سهام تقسیم شده و بخشی از این سرمایه با فروش سهام به مردم تامین می شود. به این صورت که موسسان شرکت می توانند برای تشکیل سرمایه ی شرکت، با انتشار اوراق پذیره نویسی، اشخاص ثالث یعنی مردم را در تامین سرمایه سهیم کنند. در شرکت سهامی عام، تعداد سهامداران نباید از پنج نفر کمتر باشد و مسئولیت سهامداران، محدود به مبلغ اسمی سهام آنها است. یعنی، در آن شرکا تا میزانی مسئول که سهم قبول کرده اند و اضافه بر آن مسئولیتی ندارند و اگر شرکت به نحوی متضرر شود که مبلغی هـم بـدهکار شود، صاحبان سهام ملزم به پرداخت دیون شرکت نخواهند بود.
به طور مثال، شرکتی که سرمایه ی آن دو میلیون ریال است، اگر ورشکست شود، به نحوی که پانصد هزار ریال کسر بیاورد، طلبکاران حق مطالبه از شرکا را نخواهند داشت. زیرا شخصیت و اعتبار شرکا به هیچ وجه در شرکت دخالتی ندارد. در این شرکت، عبارت «سهامی عام» باید قبل از نام شرکت یا پس از آن، بـدون فاصله با نام شرکت در تمام اوراق، اطلاعیـه هـا و آگهی های شرکت به طور روشن و خوانا قید شود.
شرکت سهامی خاص: شرکتی که تمام سرمایه ی آن را موسسان شرکت تامین کرده اند. این شرکت، از حداقل سه شریک تشکیل و ویژگی بارزش اینکه صاحبان سرمایه که به آنها سهامدار می گویند، دارای اوراق سهم هستند، نه اینکه سهم الشرکه داشته باشند. در این نوع شرکت، سرمایه به سهام مساوی تقسیم شده و هر شریک، مالک تعدادی از این سهام است. در چنین صورتی، هر یک از شرکا، مالک تعدادی سهم که می تواند تعدادی از آنها را به کسانی که می خواهد منتقل کند. در اصل، این انتقال آزاد است و این امر خصوصیات عمده شرکت سهامی خاص به شمار می رود.
شرکت سهامی خاص دو ویرگی دیگر نیز دارد:
- اول اینکه در آن، مسئولیت سهامداران به مقدار سهام آنها بستگی دارد، چیزی که درمورد شرکت با مسئولیت محدود نیـز صـادق است.
- دوم اینکه مؤسسان شرکت، یعنی شرکای اولیه پذیره نویسی، یعنی با مراجعه به عموم مردم، سرمایه شرکت را تامین کنند و آورندگان سرمایه فقط خود موسسان هستند. پس در این شرکت، صدور اعلامیه ی پذیره نویسی وجود ندارد.
نکته ی قابل توجه آنکه سرمایه ی شرکت سهامی خاص نباید کمتر از یک میلیون ریال باشد. در صورتی که به عللی سرمایه ی شرکت کاهش یابد، شرکا باید ظرف یک سال آن را جبران و در غیر این صورت، شرکت را به نوع دیگری از شرکت ها از قبیل «با مسئولیت محدود» یا «تضامنی» تبدیل کنند. همچنین، در عنوان شرکت باید کلمه ی «خاص» قبل از ذکر نام شرکت یا بعد از آن بلافاصله اضافه شـود. قیـد كلمـه ی خـاص باید در تمام نوشته های شرکت به وضوح مشخص باشد. زیرا این نوع شرکت ها در حقیقت یک قسـم از شرکت سهامی خانوادگی و خصوصی است که مراجعه کنندگان باید اطلاع داشته باشند.
سال مالی
به دوره مالی که مدت آن یک سال باشـد، سال مالی (Fiscal year) می گویند. این دوره زمانی در حسابداری کاربرد دارد. طبق قواعد و قوانین موجود، در پایان هر سال مالی، حسابداران و شرکت ها موظف به ارائه صورت های مالی و تحویل اظهارنامه عملکرد هستند. به عبارت دیگر، سال مالی یا دوره مالی، دوره ای که برای محاسبه وضـع مـالی سالیانه در شرکت های گوناگون کاربرد دارد.
اغلب شرکت ها در ابتدای فروردین، با اعلام پیش بینی سود سال جدید و بررسی حساب های سال قبل، سال مالی خود را آغاز می کنند. (همیشه ۱۲ ماه است.) آغاز سال مالی در هر شرکت ممکن که با شرکت دیگر تفاوت داشته باشد؛ ولی مـدت زمـان سـال مـالی برای اشاره به سال مالی ، همواره به تاریخ پایان یافتن اشاره می شـود.
به طور مثال، سال مالی منتهی به ۲۹/۱۲/۱۳۹۸ یا سال مالی منتهی به ۲۹ اسفند ۱۳۹۸. بنابراین نیازی نیست بگوییم که سال مالی از اول فروردین تا آخر اسفند ماه است.
انواع سرمایه گذار
در بازار، دو نوع سهامدار یا سرمایه گذار داریم:
- سهامداران حقیقی یا خرد
- سهامداران حقوقی یا عمده
هر کدام از ما که دارای هویت فردی جداگانه هستیم، یک فرد حقیقی محسوب می شویم. پس ، اگر ما افراد حقیقی سهام شرکتی را خریداری کنیم، به ما سهامدار حقیقی می گویند. یعنی به صـورت انفرادی کد بورسی دریافت و معامله می کنیم.
گاهی اشخاص حقیقی در کنار هم جمع و جدا از شخصیت فردی خود، مجموعه ای مستقل ماننـد سازمان ها، نهاد ها، شرکت ها … را تشکیل می دهند. به این مجموعه که شخصیت فرضی و اعتباری دارد و نام و نشان جداگانه و اهداف مشخصی را دنبال می کند، شخص حقوقی می گویند.
بیشتر بخوانید: بازار بورس
برای مثال، شرکت ایران خودرو یک شخص حقوقی محسوب می شود. افراد حقیقی بـه عنـوان هـیـات مـدیره ایـن اشخاص حقوقی را اداره و این افراد کد بورسی مخصوص به خود را دریافت کنند. پس هرگاه صحبت از سهامداران حقوقی یا بازیگران حقوقی شد، منظور همان شرکت هـای ثبـت شـده ای هستند که از طریق این شرکت ها اقدام به معامله در بازار سهام می کنند. شرکت های سرمایه گذاری، شرکت های سبدگردانی، صندوق های سرمایه گذاری، کارگزاری ها و … از جمله نهادهای فعال مالی در بازار سرمایه به حساب می آیند که هر کدام یک شخص حقوقی هم محسوب می شوند.
مجامع
به گردهمایی سهامداران و ذینفعان یک شرکت سهامی مجمع می گویند. اهداف همه مجامع تصمیم گیری درمورد یک موضوع خاص است و اگر یک شرکت سهامی عام باشد، همه ی ذی نفعان باید از این تصمیم با خبر شوند و نظر خود را اعلام کنند.
مجامع عمومی شرکت ها به چند دسته کلی تقسیم میشوند:
- مجمع عمومی عادی به طور فوق العاده
- مجمع عمومی فوق العاده
- مجمع عمومی عادی سالانه
- مجمع عمومی موسس
مجمع عمومی شرکت سهامی، از اجتماع صاحبان سهام و ذینفعان تشکیل می شود. مقررات مربوط به حضور عـده لازم برای تشکیل مجمع عمومی و آراء لازم در جهت تصمیم گیری، در اساسنامه شرکت معین می شود، مگر در مواردی خاص.
مجمع عمومی عادی به طور فوق العاده
در صورت تقاضای کتبی یک سوم اعضای سازمان، به دعـوت رییس هیات مدیره بورس تشکیل می شود. آگهی تشکیل این مجمع حداقل سه روز پیش از تاریخ تشکیل، باید به اطلاع کارگزاران بورس برسد.
مجمع عمومی فوق العاده
فقط در مجمع عمومی فوق العاده به موضوعاتی مانند اصلاح یا تغییـر مـواد اساسنامه شرکت، کاهش یا افزایش سرمایه و انحلال شرکت رسیدگی می شود. در مجمع عمومی فوق العاده، دارندگان بیش از نصف سهامی که حق رای دارند ( ۵۰ ٪ + ۱ ) باید حاضـر باشـند و تصمیمات مجمع همواره با اکثریت دو سوم آرا حاضر در جلسه رسمی معتبر خواهد بود.
مجمع عمومی عادی سالانه
در شرکت های سهامی خاص، مهم ترین مجامع مجمع عمومی فوق العاده وجود دارد؛ ولی در شرکت هـای سهامی عام پذیرفته شده در بورس، به طور قطع مهم ترین و پرازدحام ترین آن مجمع عمومی عادی سالیانه با جلسه تصویب ترازنامه و تقسیم سود است. در این مجمع، به بررسی عملکرد مدیران، نحـوه سـودآوری شرکت و برداشت نهایی از سرمایه گذاری می پردازند. صلاحیت مجمع عمومی عادی، برخلاف مجمع موسس و فوق العاده، نامحدود و می تواند به تمام امـور شرکت رسیدگی کند. البته به جز آنچه در صلاحیت دو مجمع است.
این جلسه باید سالی یک بار و در مواقعی که در اساسنامه پیش بینی شده است برای رسیدگی به ترازنامه، صورت سود و زیان سـال مـالي قبـل و صـورت دارایی، مطالبات شرکت، صورتحساب دوره عملکرد سالیانه شرکت، رسیدگی به گزارش مدیران، اعضای هیات مدیره بازرسان و سایر امور مربوط به حساب های سال مالی تشکیل شود.
مجمع عمومی موسس
برای تاسیس شرکت سهامی باید هیاتی به نام هیات موسس تشکیل شـود. البته در شرکت های سهامی خاص، تشکیل مجمع عمومی موسسان لازم نیست و فقط شرکت سهامی عام تشکیل آن را ضروری دانسته است. اما در عمل شرکت های سهامی خاص نیز مجمع عمومی موسسان را تشکیل می دهند.
در جلسه مجمع عمومی، موسسان و پذیره نویسان حق حضور و حق رای دارند و هر سهم دارای یک رای است. جلسه نخست یک رئیسی اداره می کند که از بین حاضران انتخاب شده است. سپس ، به انتخاب هیات رییسه یک منشی و دو نفر ناظر اقدام می شود. رییس مجمع و ناظران از بین موسسان و پذیره نویسان انتخاب می شوند.